Mag je een fentanylpleister doorknippen?

In de zorg wordt vaak gebruikgemaakt van sterke pijnstillers, ook wel opioïden genoemd. Een van de krachtigste middelen in deze groep is fentanyl. Dit medicijn wordt meestal gegeven via een speciale pleister die je op de huid plakt. Deze pleister zorgt ervoor dat mensen met langdurige, ernstige pijn rustiger en gelijkmatiger pijnstilling krijgen.

Maar: met zo’n krachtig middel moet je heel voorzichtig zijn.

Toch gaat het in de praktijk soms mis. Een fout die regelmatig voorkomt, is dat mensen de fentanylpleister doorknippen. Dat lijkt onschuldig, maar dat is het niet.

In deze blog leggen we duidelijk uit waarom je dit nooit mag doen, welke gevaarlijke gevolgen dat kan hebben, en hoe je veilig werkt met fentanylpleisters. Ook delen we voorbeelden uit de praktijk, regels die gelden en handige tips voor zorgverleners.

De fentanylpleister is een speciale pleister die via de huid pijnstilling geeft. De pleister werkt 48 tot 72 uur en geeft in die tijd voortdurend een beetje fentanyl af aan het lichaam.

Fentanyl is een zeer sterke pijnstiller. Het is wel 100 keer sterker dan morfine. Daarom wordt deze pleister alleen gebruikt bij mensen met ernstige en langdurige pijn. Bijvoorbeeld:

• Bij kanker

• Bij hevige pijn die niet door kanker komt (maar wel onder controle van een arts)

• Bij mensen die al gewend zijn aan sterke pijnstillers

De pleister zorgt ervoor dat de pijnstiller langzaam en gelijkmatig in het bloed komt. Zo voorkom je dat de pijn te snel terugkomt of dat iemand ineens te veel binnenkrijgt.

Soms knippen zorgverleners of mantelzorgers toch een fentanylpleister door, ook al mag dat medisch gezien niet. Ze doen dit meestal met goede bedoelingen, bijvoorbeeld omdat:

• De dosering te hoog lijkt voor de patiënt

• Er op dat moment geen lagere dosering beschikbaar is

• De patiënt erg mager is, en er wordt dan gedacht dat een halve pleister minder sterk werkt

• Ze denken: “Als ik voorzichtig ben, kan het geen kwaad”

Maar dat is niet waar. Dit is een gevaarlijk misverstand. Door de pleister te knippen, kan er plotseling te veel van het medicijn vrijkomen, en dat kan levensgevaarlijk zijn.

Je hebt verschillende soorten fentanylpleisters. Ze werken elk op een iets andere manier. De twee meest voorkomende zijn:

1. Reservoirpleister

Deze pleister heeft een soort klein zakje (reservoir) met vloeibare fentanyl erin. Als je deze pleister doorknipt, komt de hele inhoud in één keer vrij. Daardoor krijgt de patiënt in korte tijd veel te veel fentanyl binnen. Dat kan leiden tot:

• Moeite met ademhalen

• Flauwvallen

• Onregelmatige hartslag

• Vergiftiging

• En zelfs overlijden

2. Matrixpleister

Bij deze pleister zit het medicijn verspreid in een lijmlaag over de hele pleister. Sommige mensen denken dat je deze wél mag knippen, maar dat is ook gevaarlijk. Als je deze pleister doorknipt, komt de fentanyl sneller en onregelmatig vrij, en dat is niet veilig.

Kortom: welke pleister je ook hebt, doorknippen is altijd gevaarlijk en onvoorspelbaar.

en medewerker in de thuiszorg knipte een fentanylpleister van 75 microgram doormidden. De reden? De arts had net een lagere dosering voorgeschreven (37,5 microgram), maar de nieuwe pleisters waren nog niet geleverd.

Helaas ging het al snel mis. De patiënt werd suf, kreeg moeite met ademhalen en moest met spoed naar de intensive care. Hij overleefde het gelukkig, maar hield er blijvende schade aan over.

Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk goede uitleg en veilig omgaan met medicijnen is. Zulke fouten zijn nog te vaak de realiteit — en kunnen ernstige gevolgen hebben.

Zowel de fabrikanten van fentanylpleisters als organisaties zoals de KNMP, Vilans en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zijn er heel duidelijk over:

Je mag een fentanylpleister nooit knippen of doorsnijden.

In elke bijsluiter van fentanylpleisters (zoals Durogesic, Fentanyl Mylan en Matrifen) staat dat dit levensgevaarlijk kan zijn.

Ook in de protocollen van Vilans staat: gebruik de pleister alleen zoals voorgeschreven.
Twijfel je over de dosering of toediening? Neem dan altijd contact op met de arts of apotheker. Veilig werken is het allerbelangrijkst.

Een fentanylpleister is speciaal gemaakt om het medicijn langzaam en precies af te geven. Dit gebeurt via een veilig en goed getest systeem.

Als je de pleister knipt, vouwt of insmeert met zalf, verstoor je dit systeem. Dan weet je niet meer hoeveel medicijn er vrijkomt, en dat is gevaarlijk.

Fentanyl is een heel sterk medicijn. Zelfs een kleine fout kan al grote gevolgen hebben. Vooral bij kwetsbare mensen, zoals ouderen, kinderen of mensen met ademhalingsproblemen of nierproblemen, is het risico op een overdosis extra groot.

Als de voorgeschreven dosis niet beschikbaar is of aangepast moet worden, zijn er veiligere alternatieven:

• Contact opnemen met de arts of apotheker voor een lagere dosering
• Overschakelen op een ander toedieningssysteem, zoals fentanylinjecties of orale opioïden
• Gebruik van aanvullende pijnstilling (doorbraakmedicatie) bij pieken
• In uiterste nood, de pleister onder toezicht korter dragen (maar alleen op medische indicatie!)

Zelf knippen is dus nooit een oplossing.

1. Noteer altijd wanneer de pleister is geplakt en op welk lichaamsdeel. Maar niet op de pleister zelf!
2. Controleer de huid: schoon, droog, niet geïrriteerd.
3. Draag handschoenen bij het aanbrengen/verwijderen van de pleister.
4. Vermijd hitte (zoals kruiken of zonlicht) op of rond de pleister — dit versnelt de afgifte van fentanyl.
5. Controleer bewustzijn en ademhaling regelmatig bij nieuwe gebruikers of dosisverhogingen.
6. Verwijder oude pleisters zorgvuldig en gooi ze weg volgens protocol (bijvoorbeeld in naaldcontainer of medicatie-afval).

De fentanylpleister is een heel waardevol hulpmiddel — als je er op de juiste manier mee omgaat.
Daarom is het belangrijk om te werken met kennis, aandacht en volgens de juiste regels.

In de zorg gaat het niet alleen om wat je doet, maar vooral om waarom je iets doet — of juist niet.

Een fentanylpleister doorknippen lijkt misschien een klein handigheidje,
maar het kan levensgevaarlijk zijn.

Wil je meer leren over veilig werken met medicijnen?
Volg bij ons een cursus medicatie en werk met meer vertrouwen én veiligheid.

• KNMP. (z.j.). Fentanyl transdermaal: medicatiebewaking en gebruiksinformatie. Geraadpleegd op 19 april 2025, van https://www.knmp.nl
  (Evidence-based: landelijke richtlijn van apothekersorganisatie KNMP over opioïdengebruik.)
• College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). (2024). Bijsluiter Durogesic (fentanyl) pleister 12/25/50/75/100 microgram/uur. Geraadpleegd via: https://www.cbg-meb.nl
  (Bevat officiële productinformatie en waarschuwingen m.b.t. knippen van de pleister.)
• Vilans. (2023). Medicatieveiligheid – Protocollen transdermale toediening fentanyl. Kennisplein Verzorgenden & Verpleegkundigen. Geraadpleegd op 19 april 2025, van https://www.vilans.nl
  (EDB-bron vanuit praktijkprotocollen voor verzorgenden en verpleegkundigen.)
•  Lareb. (2022). Bijwerkingen bij verkeerd gebruik van fentanylpleisters. Geraadpleegd op 19 april 2025, van https://www.lareb.nl
  (EDB: Nederlands bijwerkingencentrum over risico’s van fout gebruik van fentanyl.)
• Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). (2021). Veilig gebruik van opioïden in de langdurige zorg. Geraadpleegd van https://www.igj.nl
  (Rapport met aanbevelingen rondom veilig opioïdgebruik in de zorg.)
• Farmacotherapeutisch Kompas. (2025). Fentanyl pleisters – toepassing en waarschuwingen. Zorginstituut Nederland. Geraadpleegd op 19 april 2025, van https://www.farmacotherapeutischkompas.nl
  (Actuele medicatie-informatiebron voor professionals, EDB-gebaseerd.)
• World Health Organization (WHO). (2019). Guidelines on the management of chronic pain in adults. Geneva: WHO.
  (Internationale evidence-based richtlijnen m.b.t. pijnstilling en opioïdengebruik.)